محور سخن، حدیث اول از باب دوم (باب التوحید و نفی التشبیه) از کتاب شریف توحید صدوق بود.

به این فراز رسیدیم که حضرت مولا علی† می‌فرماید:

تا این فرازی که ذکر شد قبلا بحث کرده بودیم. به ویژه در بحث‌های گذشته به طور نسبتا مبسوط در خصوص اینکه چرا خدای‌تعالی جهان را آفرید و چرا انسان را آفرید - با اینکه در این مورد نیاز و اضطرار و اجباری هم در کار نبود – بحث شد و نیاز به تکرار نیست.

حاصل مطلب اینکه: خدای‌تعالی – که انسان را برای عبادت آفریده است – توان آن را هم به او داده است. این توان و امتیازی که به انسان داده شده، همان اختیار است که اگر نباشد، انزال کتب، ارسال رسل و بهشت و دوزخ همه لغو خواهد بود.

انسان به فطرت خود - به خوبی - می‌فهمد که مختار است گرچه بحث علمی مسئله جبر و اختیار پیچیده است.

برخی گفته‌اند که این عبارات (منسوب به أمير المؤمنين و إمام الموحّدين†) هم اشاره به همین مطلب دارد که درد و درمان در خود توست تا تو خود چه اختیار کنی!

دواؤك فيك و لا تبصر و دائك منك و لا تشعر

و أنت الكتاب المبين الّذي بأحرفه يظهر المضمر

أ تزعم أنّك جرم صغير و فيك انطوى العالم الأكبر

(ديوان منسوب به امام علي†، ص 103.)

در حدیث آمده است که امام علی† در كوفه به جماعتى گذشت که مشغول بحث از قضا و قدر بودند. امام† به شاخص‌شان فرمود:

علامه مجلسی در ذیل این حدیث بیانی دارد به این مضمون:

نتیجه اینکه: رمز جبر و اختیار همین نکته است که: «بِاللَّهِ أَسْتَطِيعُ» ؛ به قدرتی که خدا تمیلک کرده می‌توانم کار انجام دهم. فطرت هم داد می‌زند به این امر. پس اوست که به ما قدرت و توان را تمیلک کرده در حالی که خود او املک است نسبت به آنچه تمیلک نموده.

اینجاست که (بخاطر اعمال اختیاری) ثواب داده می‌شوند مطیعین و عقاب می‌شوند عاصین: «فَعَنْ بَيِّنَةٍ هَلَكَ مَنْ هَلَكَ وَ عَنْ بَيِّنَةٍ نَجَا مَنْ نَجَا وَ لِلَّهِ الْفَضْلُ مُبْدِئاً وَ مُعِيدا‏».

اللهم صل علی محمد و آل محمد

تهيه و تنظيم: قدرت الله رمضاني