کتاب شناسی
معرفت توحید و عدل
عنوان: معرفی کتاب «معرفت توحید و عدل»
نویسنده: رضا برنجکار
تعداد صفحات: 229 صفحه
زبان: فارسی
مشخصات نشر: تهران: انتشارات نبأ ، 1393ش.
تلفن مرکز پخش: 77504683 ـ 021
معرفی نامه
این کتاب نوشته آقای رضا برنجکار در دو قسمت تنظیم شده است:قسمت اول: معرفت توحید.
قسمت دوم: عدل
1. معرفت توحید
در این قسمت به توضیح گونه ای از شناخت خدای متعال پرداخته می شود كه به آن «معرفت فطری» می گويند. هرچند معرفت فطری تنها طريق شناخت نیست، اما در تعالیم پیامبران الهی از جايگاه بلندی برخوردار است و به يک اعتبار تنها طريق معرفت حقیقی خداست.
با آنكه در قرآن كريم و روايات اهل بیت، بر موضوعات اعتقادی تأكید بسیار شده و معارف بلند و ارجمندی بیان گرديده است، ولی متأسفانه ما جز با اندكی از آن حقايق آشنا نیستیم. معرفت فطری از زمرة همین معارف و حقايق است. البته سخن از «فطرت» و معرفت فطری بسیار گفتهاند، اما ـ ظاهراً ـ آنچه از قرآن و سنت، در اين باب فهمیده میشود، با آنچه بهطور معمول از اين الفاظ قصد میشود، متفاوت است.
در اين مختصر تلاشمان بر اين است كه در حد امكان، با تكیه بر منابع اصیل دينی، معنای فطرت و معرفت فطری خدای متعال را بازگويیم و بر ويژگیهای بارز آن تأكید كنیم. در ضمن سعی شده است تا طرح كلی خداشناسی دينی و مراحل و مبانی معرفةالله و ايمان به خدا بیان و عرضه گردد.
از جمله سؤالات و مسائل ديگری كه اين كتاب در صدد پاسخگويی به آنهاست عبارتند از:
آيا وجود خداوند محتاج كشف و اثبات است يا شناخت خدا امری روشن و بديهی است؟
معرفةالله از چه راهی حاصل میشود و نقش عقل در اين مسأله چیست؟
آيا مناظره و جدال پیرامون عقايد دينی امری پسنديده است يا خیر؟ و چه شرايطی برای مناظرة دينی وجود دارد؟ نقش اراده و اخالق در معرفت خدا و ايمان به او چیست؟
ايمان چیست و چه مقدماتی دارد؟
2. عدل
نویسنده در اين بخش از كتاب میكوشد كه مباحث مختلف عدل را براساس آيات قرآن كريم و احاديث پیامبر اكرم و اهل بیت ایشان مطرح كند و نشان دهد كه معارف كتاب و سنّت، عقلی ترين و وجدانیترين ديدگاهها در مباحث مربوط به عدل خداست.
عدل از مهمترين اوصاف خداست، تا جايی كه در كنار توحید كه زيربنای جهانبینی اسلامی است، قرار گرفته و در كلام امامیه و نیز معتزله به عنوان يكی از اصول پنجگانه اعتقادی مطرح می شود.
بیشتر مباحثی كه در كتابهای كلامی درباره ی عدل الهی مطرح میشود مربوط به مصاديق عدل است. در واقع متكلمان در بحث عدل به شبهاتی پاسخ میدهند كه درباره ی عدل الهی مطرح است. مباحثی از قبیل جبر و اختیار، قضا و قدر، شرور و سعادت و شقاوت، مطالبی هستند كه براساس تقريری نادرست از آنها، خداوند متّهم به ظلم میشود و متكلّم درصدد تصحیح اين تقرير و عرضه تقريری هماهنگ با عدالت خداست.
تقسیم افعال به سه دسته عدل و ظلم و فضل كه از آيات و احاديث استنباط شده و با مبانی عقلی هماهنگ است، زيربنای بسیاری از پاسخهای كتاب حاضر به شبهات مربوط به عدل خداست. برای مثال در مورد شبهه شرور، اكثر متكلمان از نظريه ی عوض استفاده میكنند و برآنند كه شروری كه نتیجه اعمال زشت انسان نیست توسط خداوند، جبران خواهد شد.
فیلسوفان نیز اساساً جهان موجود را تنها جهان ممكن می‌دانند كه به اقتضای ذات الهی از او صادر شده است. از اين رو به طور پیشین معتقدند كه: اوّال شرور عدمی است، چون از خیر محض تنها خیر صادر میشود. ثانیاً حتی اگر شرور وجودی باشد، بهتر از جهان موجود، جهانی قابل تصور نیست. در نتیجه، جهان موجود در مجموع، جهانی خوب، بلكه بهترين جهان ممكن است.
در فصل نخست كتاب براساس تعريفی درباره ی عدل، افعال در سه طبقه ی عدل و ظلم و فضل قرار میگیرند. بر آن مبنا، در بحث از شرور خواهیم گفت كه شرور، يا در طبقه ی عدل قرار میگیرند يا در طبقه ی فضل، و نیازی به طرح نظريه عوض نیست. همچنین خداوند میتوانست جهان ديگری غیر از جهان موجود بیافريند كه در آن، برخی شرور اين جهان وجود نداشته باشد.
از جمله مطالبی که در این بخش از کتاب بدان پرداخته شده است به موارد زیر می توان اشاره کرد:
ـ مفهوم عدل خداوند
ـ حسن و قبح عقلی و ارتباط آن با مسأله عدل
ـ دلیل عدالت خداوند
ـ جبر و ارتباط آن با مسأله عدل
ـ تفویض و ارتباط آن با مسأله عدل
ـ اثبات امر بین امرین
ـ قضا و قدر
ـ بداء
ـ شرور
ـ سعادت انسان و ارتباط آن با مسأله عدل