کتاب شناسی
قواعد کلامی
عنوان: معرفی کتاب «قواعد کلامی (توحید)»
نویسنده: رضا برنجکار ـ مهدی نصرتیان اهور
تحقیق: پژوهشکده کلام اهلبیت(ع)
تعداد صفحات: ۲۲۴ صفحه
زبان: فارسی
مشخصات نشر: قم: مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث،
سازمان چاپ و نشر، ۱۳۹۶ش.
تلفن مرکز پخش: ۳۷۸۴۲۳۰۹ ـ ۰۲۵
معرفی نامه
هدف عمده این کتاب استخراج و معرفی مهمترین قواعد کلامی مربوط به اصل توحید به عنوان مهمترین اصول پنجگانه اعتقادی از منابع وحیانی است. از آنجایی که قواعد کلامی همچون روش شناسی علم کلام چونان بنیاد زیرین دانش عمل می کند و گزاره های معرفتی را تحت تأثیر مستقیم قرار می دهد پس بنابراین انگاشت می بایست دقیقاً گزاره ها و قواعد و پایه های تأثیرگزار آن را بررسی و کنکاش و کاملاً اصل یابی نمود تا سره از ناسره متمایز و بازشناخته گردد. این بازشناسی مهم به خاطر آن است که علم کلام امامیه که روزگاری با تکیه بر میراث اهل بیت کوس برتری و بالاتری بر همه مذاهب کلامی داشت، متأسفانه در گذر زمانه دستخوش پاره ای از دگرگونی ها و سنت های بیرون دینی در راه دستیابی به معارف بلند وحیانی گردیده، اصول و دستمایه های گرانسنگی را که تا سده ششم از هر حیث استقلال خود را باز نگه داشته بود با ورود ادبیات فلسفی در آن از گذشته اش تا اندازه ای فاصله گرفته و به هم نوایی با قواعدی پرداخته که ای بسا یا محتوای نصوص دینی سر ناسازگاری داشت و یک باره در چنگ سنت های بیرون دینی افتاد و به تدریج اصول عقاید و قواعد کلامی را که پیشتر برگرفته از عقلانیت ناب و میراث نبوی بود به متابعت از قواعد فلسفی یونانی و اسکندرانی واداشت.
از اینرو رسالت این کتاب و اثر حاضر را باید سرآغازی برای بازگشت به سرچشمه های کلام ناب اهل بیت بشمار آورد و بدان همچون پایه ای برای پی ریزی دوباره بنیان های دانش اصیل کلام اسلامی نگریست تازگی و تفاوت این کتاب درست در همین بازگشت به گوهرهای ناب عقلانی در کتاب و سنت است، و نکته مهم دیگری که در خوانش این اثر همواره باید به دو سویه عقلانی و وحیانی بودن قواعد مطروحه در آن به نیکی نگریست بدین معنا که ریشه این قواعد هرچند که از قرآن و حدیث استخراج شده اند، اما همگی عقلی اند که اثبات و تفسیر درست آموزه های خداشناسی دینی بر آنها بنیاد می گیرد و با تأمل در مباحث توحید متکلمان امامیه روشن می شود که بسیاری از مباحث ایشان براین قواعد مبتنی اند هرچند به این قواعد تصریح نکرده اند به عنوان مثال قاعده «خروج از حدّین» در باب خداشناسی و اسماء و صفات الهی جاری است و یا قاعده لطف که در باب معاد یا عدل کاربرد دارد.
گزاره های علم کلام را مانند گزاره های علم فقه می توان به دو دسته کلی گزاره های پایه و غیر پایه تقسیم کرد.
دسته نخست را قواعد کلامی و دسته دوّم را مسئله های علم کلام می نامیم که در کتاب های کلامی این دو دسته گزاره ها از هم جدا نمی شوند و معمولاً بدون تصریح به قواعد کلامی از آنها استفاده شده است.
در این کتاب هشت قاعده کلامی مربوط به توحید به شرح زیر بررسی شده است:
۱ـ قاعده نفی قیاس.
۲ـ قاعده خروج از حدین.
۳ـ قاعده کل معروف بنفسه مصنوع.
۴ـ قاعده نفی کمالات مخلوق از خالق.
۵ـ قاعده غیریت صفت و موصوف.
۶ ـ قاعده نفی صفات.
۷ـ قاعده فاعلیت.
۸ـ قاعده لا مِن شیء.
در بحث از هر قاعده، نخست مقدمه ای درباره قاعده و جایگاه آن مطرح می شود پس از آن،
معنای لغوی و اصطلاحی الفاظی که نیاز به توضیح دارند، آمده است.
در ادامه، ادله نقلی قاعده و دیدگاه های شارحان و مفسران در ذیل برخی آیات و روایات، ذکر شده است، آنگاه تحلیل مؤلف از قاعده و جمع بندی ادله نقلی بیان شده است. سپس ادله عقلی قاعده مورد بحث قرار گرفته است. در انتهای بحث آثار قاعده در مباحث مختلف اعتقادی ذکر گردیده است. این بخش قسمت کاربردی بحث است، اما با توجه به اینکه هر قاعده آثار و نتایج بسیاری دارد، چند مورد مهمتر مطرح شده است. در بحث آثار نیز هم مسائل زیر مجموعه قاعده کلامی مطرح گردیده و هم قاعده های معارض فلسفی ارائه گشته است.
این قواعد در سال های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ در انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه تدریس شده است و
سپس در جمع محققان پژوهشکده کلام اهلبیت(ع) ارائه و مورد بحث قرار گرفته است.
اثر حاضر محصول مباحثی است که در این فرایند شکل گرفته و به رشته تحریر درآمده است.
شنبه 27 دی 1399