کتاب شناسی
عارف و صوفی
عنوان : عارف و صوفی چه می‌گویند؟
مولف : حاج میرزا جواد آقا تهرانی رضوان الله تعالی
مشخصات نشر : تهران، آفاق، ۱۳۹۰
تعداد صفحات : ۳۶۰
زبان : فارسی
تلفن مرکز پخش :۰۲۱۲۲۸۷۰۳۵
معرفي نامه
کتاب «عارف و صوفی چه می گویند؟» اثر مرحوم آیت الله میرزا جواد آقا
تهرانی از کتب مهم مکتب معارفی خراسان می‌باشد که به زبان فارسی نگارش شده است .
مرحوم میرزا جوادآقا تهرانی؛ (۱۲۸۳ـ ۱۳۶۸ش) فقیه عالی قدر، استاد معارف وحیانی و
اعتقادات اسلامی و مفسر و از شاگردان مرحوم میرزا مهدی اصفهانی در مشهد بودند.
این کتاب با تاریخچه و اصول تصوف و عرفان شروع می‌شود اما در واقع نقدی قوی بر
نظریه وحدت وجود و موجود است و مولف مباحث دیگر را مقدمه ای برای آن می داند.
نویسنده گرانقدر هدف اصلی خود را از این نوشتار، تحقیق درباره وحدت وجود و موجود که
همان توحید عرفاء و صوفیه است، می داند؛
از این رو مباحث را در دو بخش عمده ارائه نموده است:
در بخش اول که با عنوان پیدایش تصوف و عرفان اسلام، به بررسی تاریخچه تصوف و تاثیر
ادیان دیگر همچون مسیحیت و بودائیزم و همچنین افکار فلسفی و کلامی و نوافلاطونی بر
تصوف اسلامی می پردازد.
مولف محترم در ادامه به هشت دلیل پیشرفت تصوف در اسلام اشاره می کند و به طور
جداگانه نظریات و اعتقادات صوفیه را تحت عناوین ، شریعت ، سماع ، عشق مجازی ، مذاهب
و ادیان غیر اسلامی ، تفسیر قرآن و حدیث ، ولایت و طبقات اولیاء ، طریقت ، فنا و
توحید نقل می نماید . نویسنده در این بخش با آوردن استشهادات متعدد از سخنان بزرگان
صوفیه ، صحت انتساب نظریاتی را که به آنها نسبت می دهد ، اثبات می کند و هدفش در
این بخش تنها نقل نظریات آنها با مستندات صحیح است.
مرحوم مولف در بخش دوم کتاب (به هدف اصلی که تحقیق درباره وحدت وجود و موجود است )
تحت سه فصل به بررسی ادله سه گانه قائلین به وحدت وجود یعنی مکاشفه ، برهان ، قرآن
و حدیث می پردازد. .
در فصل اول به بررسی حجیت مکاشفه و سخنان عرفا درباره آن و نقل چند مکاشفه از
بزرگان صوفیه همچون لاهیجی و ابن عربی و نقد آنها همت گمارده است.
در فصل دوم به بررسی براهین اقامه شده بر اصالت وجود و مجعولیت آن و اشتراک معنوی
وجود و ادله وحدت وجود و موجود پرداخته است. ایشان هشت دلیل بر اصالت وجود را نقل
می کند و هر کدام را جداگانه نقد می نماید و سپس اصالت ماهیت را مستدلا بیان می
دارد و لابدا قائل به آن می شود . نویسنده محترم در ادامه مباحث
خود پنج دلیل هم بر مجعولیت وجود می آورد و آنها را فارغ از اشکال اصلی آن که قول
به اصالت وجود است
نقد می کند لازم به ذکر است مساله سنخیت یکی از همین دلائل پنجگانه است كه مورد نقد
قرار گرفته است.
سپس تحقیق در ادله پنجگانه وحدت وجود و نقد هر یک (فارغ از قول به اصالت ماهیت) و
نيز ادله چهارگانه وحدت موجود و رد هر یک بطور جداگانه در خاتمه این فصل آمده است.
و بالاخره در فصل سوم بعد از ذکر مقدماتی از قبیل سیر فکری مولف ، نظر فقها درباره
دعاوی صوفیه ، و تذکراتی پیرامون نحوه استفاده مطلب از قرآن و حدیث و بحثی شیوا
درباره توحید فطری ، به بیان مهم ترین ادله قائلین وحدت موجود از قرآن و حدیث و نقد
آنها ، پرداخته شده است.
از خصوصیات این نوشتار این است که نویسنده گرانقدر برخی از مصطلحات عرفا و صوفیه را
که مشتمل بر حدود صد اصطلاح است در ابتدا کتاب توضیح می دهد زیرا مطالعه و تحقیق در
مورد هر ملت و آیینی متوقف بر آشنایی با اصطلاحات و کلمات آنهاست.
نگارش نسخه نخست این کتاب در سال ۱۳۶۳ بود و سال‌ها بعد چندین بار دیگر تجدید چاپ
شد که در چاپ اخیرامانت داری در حد ممکن رعایت شده و جز تغییر در صفحه آرایی و
نشانه‌گذاری و اصلاح خطاهای نادر و بین مطبعی هیچ تصرفی نشده است.
یکشنبه 30 آذر 1399